تاریخ انتشار : جمعه 28 مرداد 1401 - 15:39

پژوهشی در مورد یک مرکز تجاری اقتصادی به نام خانه خیری در قلب بافت قدیم شهر جناح

پژوهشی در مورد یک مرکز تجاری اقتصادی به نام خانه خیری در قلب بافت قدیم شهر جناح

سلسله مطالب بررسی تاریخی اجتماعی شهر و منطقه جناح به قلم دکتر محمد حسن نیا

دکتر محمد حسن نیا

نگاهی به خانه خیری در شهر جناح در بستر تاریخ

شهر جناح در جنوب ایران دارای خیرین بزرگی در بستر زمان بوده است. از ویژگی های مهم تجار و افراد شاخص در شهر جناح تلاش برای امور خیریه و ایجاد تاسیسات در این شهر بوده است. ممکن بود برخی از بزرگان شهر جناح که در انجمن این شهر و موارد دیگر فعالیت می کردند، توان مالی برای انجام امور خیریه نداشتند، اما در پیگیری کارها نظیر آوردن تاسیسات شهری بسیار فعال بوده و با روابط عمومی خوبی که داشتند برای پی گیری کارها به تهران رفته و تلاش داشتند تا امکاناتی در زمینه لوله کشی آب، برق کشی و غیره را برای جناح فراهم نمایند. با وجود این جناح شهر خیر خیزی در بستر زمان بوده است. اگر به خمره های حفر شده در مسیرهای اطراف جناح، برکه های کوچک و بزرگی که در کوه و دشت های شهر جناح ایجاد شده و مساجدی که در هر محله جناح ساخته شده نگاهی اجمالی داشت باشیم به خوبی مشخص می گردد، که همه آن ها امور خیریه ای بوده که توسط مردم شهر جناح صورت گرفته است. از جمله کارهای پسندیده ای که در گذشته در شهر جناح صورت گرفته بنای خانه خیری در شهر جناح در بافت مرکزی این شهر بوده است. با تحقیقات و مصاحبه های متعددی که با بزرگان و افراد آگاه جناح  توسط نگارنده صورت گرفت، مشخص گردید که سازنده اصلی این بنا پدر بزرگ عبدالله عبدالطیف خسروی و پدر بزرگ حاجی علی یاسین کتابی بوده که اقوام هم بودند. این خیرین و فرزندان آن ها از تجار و فروشگاه داران جناحی بودند. این نوشتار که با حمایت های فرهنگی شورای اسلامی شهر جناح و شهردار فرهنگ دوست و پر تلاش این شهر جناب آقای مهندس محمد جلالی به رشته تحریر در می آید در نظر به چگونگی شکل گیری خانه خیری در شهر جناح و ماندگاری آن تا دوره کنونی بپردازد.

خانه خیری خانه ایی در شهر جناح است که خیرین ساخته و در بستر زمان افراد متعدد بدون پرداخت هزینه در آن سکونت داشته اند. با مصاحبه های صورت گرفته با بزرگان شهر جناح مشخص گردید که این خانه خیری در ابتدا مکتنی برای ماهی فروشان بنادر شیبکوه بوده که در روزهای مشخصی ماهی برای فروش به جناح می آوردند و در زمان اقامت در جناح در خانه خیری بودند.(حاج حسن عالیان، مصاحبه، ۱۴۰۱) اما این که بنای این خانه برای اقامت ماهی فروشان باشد، مشخص نیست. به تدریج با از رونق افتادن راه خور جناح و شکل گیری راه جناح به بندرلنگه از مسیر گوچی، ماهی توسط ماشین های دارای صندوق ماهی آورده می شد و خانه خیری همچنان مورد استفاده قرار می گرفت و دیگر ماهی فروشان بنادر شیبکوه در آن ساکن نبودند. سازندگان این خانه در بستر زمان وفات یافتند و چون خانه برای اقامت مجانی و به صورت خیریه ساخته شده بود، خیرین و افراد دیگر هم در تعمیر آن کوشا بودند و در یک زمانی پدر آقای حاج حسن عالیان آن را تعمیر نمود.( عبدالله عالیان، مصاحبه، ۱۴۰۱) با توجه به مصالح به کار برده شده خانه های آن زمان در جناح می بایست منازل هر چند مدت یکبار تعمیر می شدند. خانه خیری از نظر مکانی در جایگاه مناسبی قرار دارد و بافت اطراف آن خانه های قدیمی بزرگان جناح از گذشته تا کنون می باشد. خانه های خیری در برخی از دیگر مناطق جنوبی ایران و از جمله روستاهای اطراف این شهر نیز وجود داشت. البته در این روستاها یک خانه کامل را به خیر اختصاص نمی دادند، بلکه یک اتاق در برخی از منازل افراد توانمند وجود داشت که رهگذران و افراد فقیر در آن استراحت می کردند و به فراخور توان مالی صاحب منزل، خوراکی هم به رهگذران داده می شد. در برخی از مساجد هم اتاق هایی وجود داشت که رهگذران از آن استفاده می کردند. در حال حاضر هم اتاق هایی در برخی از مساجد برای استفاده رهگذران وجود دارد. همچنین در نزدیک منزل شرفا شرفایی نیز یک منزل خیری وجود دارد که متعلق به شرفا شرفایی می باشد. این منزل در روبروی بخشداری و در سر خیابان بوده و از گذشته تا کنون در اختیار خانواده های نیازمند برای سکونت قرار می گرفت. هر جند این منزل کوچک می باشد، ولی در بستر زمان مورد استفاده خانواده های نیازمند بوده و در حال حاضر هم خانواده ای در آن ساکن هستند. این کار حسنه باعث گردیده که در بستر زمان افراد دیگری نیز تقلید نموده و خانه های خیریه برای استفاده افراد نیازمند تا زمانی که منزل آن ها اماده شود، قرار دهند. تمامی تعمیرات این منزل هم بیشتر توسط خود شرفا شرفایی و خاندان ایشان صورت می گرفت و در سایر شهرهای ایران هم خانه های خیریه وجود دارد.

جناح قدیم در مسیر کاروان های تجاری بوده و علاوه بر آن افراد از شیبکوه، فرامرزان، روستاهای اطراف و غیره همیشه به جناح تردد داشتند. در برخی از موارد مجبور بودند اقامت محدودی هم در شهر جناح داشته باشند و یا شب مجبور بودند در جناح اقامت کنند. بنابراین خانه خیری که اکنون در بخش میانی شهر جناح قرار دارد همواره مورد استفاده افراد متعدد قرار می گرفت. در بسیاری ازموارد کاروان های تجاری هم از آن استفاده می کردند. در کنار خانه خیری عمارت مستحکم و بزرگی قرار داشت که به عمارت سر در معروف بود و در یک دوره تاریخی از آن به عنوان پاسگاه استفاده می گردید و به دلیل استحکام این بنا سربازان می توانستند در طبقه بالایی آن سنگر گرفته و در مواردی که به شهر حمله می شد و به ویژه در سالی که به سال مختاری معروف است این این پاسگاه نقش زیادی در حفاظت از شهر جناح داشته است.( محمد درخشان، مصاحبه، ۱۴۰۱) اکنون اثری از عمارت سر در باقی نمانده است. اما افراد کهنسال جناح همواره از این عمارت نام می برند. قرار گرفتن خانه خیری در کنار عمارت سر در و پاسگاه و نزدیکی آن به بازار شهر نشان از تمرکز بافت قدیم جناح در آن منطقه دارد. معماری خانه خیری به سبک معماری منازل مسکونی قدیم جناح بوده و وجود ایوان ها و پنجره های زیاد در این خانه به خنکی آن کمک می کرد. سقف این خانه در گذشته از چندل و سوند بوده و بالای آن نیز کاهگل می کردند. نگارنده این منزل را از نزدیک دیده و مشخص است که از منازل شاخص زمان خودش بوده است. در افواه عمومی مردم شهر جناح و مناطق اطراف خانه خیری جناح معروف است. در سال ۱۳۸۰ این منزل توسط آقای محمد صالح جان جان معروف به محمد صالح عامر به طور کامل بازسازی شد و خیر آن بخش غربی منزل را تبدیل به فروشگاه های متعدد نموده و بخش شرقی همانند گذشته مسکونی باقی مانده است. فروشگاه های آن برخی به انبار کالاهای فروشگاه های دیگر تبدیل شده و برخی از آن هم الان به عنوان فروشگاه از آن ها استفاده می گردد. اجاره انبارها و فروشگاه های منزل خیری اندک بوده و به امور خیریه می رسد. از موارد جالب خانه خیری این است که در هر دوره توسط یک خیر مورد بازسازی قرار گفته و از تخریب خانه در بستر زمان جلوگیری شده است. در حال حاضر و از چندین سال قبل در این خانه معلمان آموزش و پرورش که از شهرهای دیگر برای تدریس و آموزش به جناح می آیند، ساکن هستند و با مصاحبه ای که با جناب آقای عبدالله عالیان رئیس آموزش و پرورش شهر جناح صورت گرفت. قرار است خانه خیری به دلیل استفاده معلمین از این خانه، توسط آموزش و پرورش مورد بازسازی و تعمیر قرار گیرد.(عبدالله عالیان، مصاحبه، ۱۴۰۱) تا هم معماری قدیم و سنتی آن حفظ گردد و هم برای سال های متوالی مورد استفاده قرار گیرد.

در سال های متوالی هم خانه خیری جناح برای استفاده دانش آموزانی بوده که از مناطق اطراف به شهر جناح می آمدند و این دانش آموزان در فصل هایی که مدارس دایر بود از این خانه استفاده می کردندو در تابستان ها هم که دانش اموزان نبودند، وقتی می شد تا خانه را اگر نیاز به مرمت و تعمیر داشت، تعمیر نمایند. ممکن است بیش از دو سده و نیم از قدمت این خانه نگذشته باشد، اما کارایی این خانه بسیار زیاد بوده و بیشتر در راستای اهداف فرهنگی شهر جناح این خانه مورد استفاده قرار گرفته است. به یقین این خانه در دوران دیگر مورد استفاده شاگردان مگتب خانه ای که از روستاهای اطراف جناح و منطقه شیبکوه به جناح می آمدند، هم بوده است. چون شهر جناح در گذشته دارای مکتب خانه های مهمی بوده که باعث می گردید از روستاهای اطراف هم برای کسب سواد به این شهر بیایند. با وجود این خانه خیری همچنان دایر است و مردم شهر جناح خاطرات زیادی با آن دارند و ممکن است از منازل اطراف، خوراک یا تغذیه هم برای شاگردانی که در این خانه سکنی داشتند، برده می شد و این کارها در ماه مبارک رمضان بیشتر صورت می گرفت. در نوشتار آتی تلاش می گردد با افراد کهنسال دیگری از شهر جناح در ارتباط با امور خیریه این شهر و نقش خانه خیری در امور فرهنگی شهر مصاحبه های متعددی صورت گیرد و به نوشتار در آید.   

برچسب ها :

ناموجود
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 1 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰
  • نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
  • نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.
نظرات بسته شده است.